Το αρχοντικό Γεωργίου Σβαρτς στα Αμπελάκια Θεσσαλίας

Τα Αμπελάκια, ένα μικρό χωριό στη δυτική πλαγιά του Κισσάβου, λίγο πιο πάνω από την κοιλάδα των Τεμπών, είναι ο τόπος που οι κάτοικοί του έγραψαν μια λαμπρή σελίδα στον πολιτισμό της νεώτερης Ελλάδας. Στο τέλος του 18ου αι. λειτούργησε στα Αμπελάκια ο πρώτος Συνεταιρισμός του κόσμου, γνωστός ως “η Συντροφία και Αδελφότης των Αμπελεκίων”. Στη συνεταιριστική αυτή επιχείρηση, που ο πυρήνας της ανάγεται στην οικονομική οργάνωση των πρώτων κοινωνιών της αρχαίας Ελλάδας, μετείχαν όλοι οι κάτοικοι του οικισμού. Την περίοδο αυτή οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την αμπελουργία που ήταν η παραδοσιακή απασχόλησή τους και στράφηκαν στην νηματουργία και στη βαφική τέχνη.
Η “Κοινή Συντροφιά των Αμπελακίων”, δηλαδή ο συνεταιρισμός όλων των κατοίκων των Αμπελακίων διαλύθηκε το 1812 αφού λειτούργησε περίπου 34 χρόνια. Ο Γεώργιος Σβαρτς, ο οποίος είχε εργαστεί αρκετά χρόνια στη Γερμανία, ήταν ο πρωτεργάτης αυτής της σημαντικής συνεταιριστικής επιχείρησης.
Το αρχοντικό του Γεωργίου Σβαρτς είναι ένα στολίδι της παραδοσιακής ελληνικής αρχιτεκτονικής. Η σύνθεση των χώρων και των όγκων χαρακτηρίζεται από σαφήνεια και δεξιοτεχνία. Το υπέροχο αρχοντικό, που αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, θεμελιώθηκε το έτος 1787, ενώ η διακόσμησή του τελείωσε το έτος 1798.
Κηρύχτηκε, από το έτος 1924, “προέχον μεσαιωνικόν μνημείον και διατηρητέος ιστορικός και αρχαιολογικός χώρος” και θεωρείται ως το πλουσιότερο μνημείο της παραδοσιακής αστικ ής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.Το έτος 1962 αγοράστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο, επισκευάστηκε στη συνέχεια και λειτουργεί, μέχρι σήμερα, ως μουσειακός χώρος με τον επίσημο χαρακτηρισμό “Μνημειακή οικία”.
Το αρχοντικό του Γεωργίου Σβαρτς στα Αμπελάκια είναι ένα τυπικό παράδειγμα της κατοικίας των Αμπελακίων και η μορφολογία του ανάγεται, βαθειά στον χρόνο, στις ρίζες της ελληνικής κατοικίας. Οι λαϊκοί τεχνίτες που έχτισαν το αρχοντικό, φαίνεται, ότι κατάφεραν να ανταπεξέλθουν, όχι μόνο στις δύσκολες εδαφολογικές συνθήκες, αλλά και στις ιδιαίτερα μεγάλες απαιτήσεις του ιδιοκτήτη για άνεση στη διαμονή και πολυτέλεια στη διακόσμηση. Μέσα από την αρχιτεκτονική του και την εκπληκτική διακόσμησή του, αποτελεί έκφραση του κοινωνικού και του πολιτισμικού επιπέδου των πλουσίων κατοίκων των Αμπελακίων, σε αντίθεση με τις συνθήκες που ζούσαν οι Έλληνες στα άλλα χωριά, κάτω υπό την Τουρκική κατοχή.